Cukrzyca – czy możesz przed nią uciec?

Masz nieco podwyższony poziom cukru we krwi albo zbliża się on do górnej granicy wartości referencyjnej? I lekarz, u którego byłeś uspokoił Cię, że to nic poważnego? Wyobrażam sobie, że zalecił Ci, abyś ograniczył spożycie cukru. Ilość i jego rodzaj odgrywa bowiem rolę w etiologii cukrzycy, a także wielu innych chorób. Może też wspomniał, że powinieneś zrzucić trochę kilogramów. Przez tydzień albo trochę więcej nie jadłeś słodyczy. Wróciłeś jednak do nich. Z kolei redukcji masy ciała tak do końca nie potraktowałeś poważnie, bo lekarz, u którego byłeś też miał nadwagę. Niedobrze!

Światowa Organizacja Zdrowia alarmuje, że do 2025 roku zachorowalność na cukrzycę może wzrosnąć o 122%. W Polsce liczbę osób chorych na cukrzycę szacuje się na ponad 2 miliony, ale doliczyć do tego trzeba najprawdopodobniej kolejny milion Polaków, którzy nie wiedzą, że na nią chorują. Średnio co 10 sekund na świecie umiera ktoś  z powodu powikłań tej choroby. Ty możesz tego uniknąć! W jaki sposób? O tym właśnie jest ten artykuł.

Co to jest cukrzyca?

Cukrzyca jest chorobą przewlekłą, która charakteryzuje się zwiększonym stężeniem glukozy we krwi, określanym jako hiperglikemia. Główną przyczyną jej rozwoju jest bezwzględny lub względny niedobór insuliny – hormonu produkowanego przez komórki β wysp Langerhansa trzustki.

Przewlekła hiperglikemia prowadzi do uszkodzenia, zaburzenia czynności i niewydolności różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Ze względu na przyczynę i przebieg choroby wyróżnia się cukrzycę typu 1, typu 2, cukrzycę ciężarnych oraz inne wtórne typy cukrzycy. U większości osób (87-91%) borykających się z cukrzycą występuje cukrzyca typu 2.

Jak powstaje cukrzyca typu 2?

Mechanizm powstawania cukrzycy związany jest z insulinoopornością, która polega na zmniejszonej wrażliwości tkanek obwodowych na działanie insuliny

Glukoza jest źródłem energii, bez której nasz organizm nie mógłby funkcjonować. Proces, w którym powstaje, nazywa się oddychaniem komórkowym. Aby glukoza mogła dostać się do wnętrza komórek i tam zostać poddana tej reakcji potrzebna jest insulina. Jest ona swego rodzaju kluczem, który otwiera drzwi do poszczególnych komórek.

W przypadku insulinooporności komórki organizmu są oporne na działanie insuliny i glukoza nie ma szans na dostanie się do ich środka, co powoduje, że jej nadmiar krąży we krwi. Zbyt wysoki poziom glukozy nie jest stanem normalnym. Organizm zaczyna się więc bronić. Trzustka rozpoczyna produkcję jeszcze większej ilości insuliny. Pojawia się hiperinsulinemia. Obok niej w surowicy krwi można stwierdzić też hiperglikemię. Z czasem funkcja komórek β zostaje upośledzona i wydzielanie insuliny znacznie się obniża, aż do wyczerpania rezerw wydzielniczych tych komórek. W takim stanie pacjent niestety wymaga już leczenia insuliną.

Co jest powodem takich zmian w organizmie?

Zasadniczą rolę odgrywają zarówno czynniki genetyczne (jak dotąd nie ustalono genów odpowiedzialnych za zachorowanie na cukrzycę typu 2), jak i środowiskowe (niewłaściwa dieta prowadząca do nadwagi i otyłości, szczególnie brzusznej, mała aktywność fizyczna, grupy ryzyka).

Stan przedcukrzycowy i cukrzyca – jak rozpoznać?

Rozpoznanie stanu przedcukrzycowego i cukrzycy nie jest trudne, ponieważ do tego celu zostały ustalone kryteria przez Polskie Towarzystwo Diabetologiczne (tabela 1). Diagnozowanie cukrzycy rozpoczyna zawsze oznaczenie glukozy we krwi (glikemii).

Prawidłowa glikemia na czczo wynosi 70-99 mg/dl. Stężenie glukozy w przedziale 100-125 mg/dl określa się nieprawidłową glikemią na czczo i stanowi o stanie przedcukrzycowym. Cukrzycę natomiast rozpoznaje się, jeżeli wartość glikemii na czczo wynosi ≥ 126 mg/dl.

Tabela 1. Kryteria diagnostyczne cukrzycy (PTD).

W przypadku, gdy wyniki pokażą nieprawidłową glikemię na czczo bądź, gdy glikemia na czczo mieści się w zakresie wartości referencyjnych, ale zachodzi podejrzenie występowania cukrzycy lub nieprawidłowej tolerancji glukozy należy wykonać doustny test tolerancji glukozy (DDTG). Glikemia w 120. minucie testu< 140 mg/dl wskazuje na prawidłową tolerancję glukozy. Wartość stężenia glukozy w zakresie 140-199 mg/dl określa się jako nieprawidłową tolerancję glukozy, która stanowi stan przedcukrzycowy. Glikemia ≥ 200 jest podstawą do rozpoznania cukrzycy.

Musisz też wiedzieć, że u ponad połowy chorych na cukrzycę nie występują objawy hiperglikemii, dlatego wykonanie badań w kierunku cukrzycy zaleca się raz na trzy lata u wszystkich osób dorosłych powyżej 45. roku życia oraz niezależnie od wieku należy je wykonać co roku u osób z następujących grup ryzyka:

• z nadwagą lub otyłością (BMI ≥ 25 kg/m² lub obwód tali u kobiet > 80 cm, a mężczyzn > 94 cm),
• z cukrzycą występującą w rodzinie (rodzice bądź rodzeństwo),
• mało aktywnych fizycznie,
• u których w poprzednim badaniu stwierdzono nieprawidłową glikemię na czczo (> 100 mg/dl) lub nietolerancję glukozy,
• u kobiet z przebytą cukrzycą ciążową,
• u kobiet, które urodziły dziecko o masie ciała > 4 kg,
• z nadciśnieniem tętniczym (> 140/90 mm Hg),
• z hiperlipidemią (stężenie cholesterolu frakcji HDL < 40 mg/dl i/lub triglicerydów > 250 mg/dl).

W jaki sposób uniknąć cukrzycy typu 2?

Jednym z najlepszych sposobów obniżenia poziomu cukru we krwi, w przypadku, kiedy masz stan przedcukrzycowy i borykasz się z nadmierną masą ciała lub otyłością, jest zrzucenie zbędnych kilogramów. O tym, jak skutecznie możesz to zrobisz przeczytasz w artykule „Jak skutecznie schudnąć? – 5 zasad odchudzania bez efektu jo-jo”. Zmniejszenie masy ciała zaledwie od 5% do 7% pozwali Ci już zauważyć korzystne zmiany w glikemii. Do zrealizowania wspomnianego planu niezbędne będę zmiany w Twoim dotychczasowym stylu życia zarówno w obszarze żywienia, jak i aktywności fizycznej. Chorzy borykający się ze stanem przedcukrzycowym powinni wystrzegać się cukrów prostych (np. ciasta, słodkie bułki, cukierki, batoniki słodzone napoje i przetwory owocowe, miód) oraz produktów o wysokim indeksie glikemicznym. Ich dieta powinna być bogata w warzywa i owoce, produkty pełnoziarniste i zdrowe tłuszcze. Zawartość węglowodanów w diecie powinna być ustalona indywidualnie w zależności od aktywności fizycznej. Jej minimalny wymiar w tygodniu wynosi 150 min.

Nie możesz też zapominać o regeneracji. Sen odgrywa istotną rolę w prawidłowym wydzielaniu glukozy i insuliny. Nie powinien on być krótszy niż 7-8 godz. Chroniczny bowiem brak snu jest czynnikiem ryzyka wystąpienia insulinooporności oraz cukrzycy typu 2.

Zadbaj też o zdrowie swoich jelit. U pacjentów z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej będącej następstwem nadwagi i otyłości obserwuje się inne proporcje w składzie mikrobioty jelitowej w porównaniu do osób szczupłych, co prowadzi do nasilenia stanów zapalnych i niejednokrotnie utrudnia redukcję masy ciała.

Czy to działa?

Historie moich pacjentów pokazują, że poprzez zmianę stylu życia można odwrócić stan przedcukrzycowy, czyli uniknąć cukrzycy typu 2.

Przykładem jest chociażby pani Renata, której mama choruje na cukrzycę, a ona pomimo sporej aktywności fizycznej nie mogła poradzić sobie z podwyższonym poziomem glukozy we krwi, o czym mówi tak: „Dużo się ruszam, chodzę na siłownię, basen, biegam na nogach i na nartach (to moja największa życiowa pasja), sporo jeżdżę na rowerze, ale w pewnym wieku (45 lat) – mimo tej większej niż u rówieśników ruchliwości – zaczęłam przybierać na wadze. Nigdy dotąd nie przestrzegałam żadnej diety, jadłam co chciałam i w ilościach, które powinnam spalać. Ale… coś się zaczęło psuć. Poziom glukozy we krwi zaczynał się niebezpiecznie podnosić powyżej normy. To był właściwy moment, żeby przejść się do profesjonalisty, który mógłby mi pomóc uniknąć cukrzycy.”

W strategii żywieniowej opracowanej dla pani Renaty zadbałam o odpowiedni rozkład makroskładników, szczególnie węglowodanów (bo ich było zdecydowanie za dużo!), jak również wyrównanie niedoborów witamin i składników mineralnych poprzez wprowadzenie do jej jadłospisu większej ilości warzyw, produktów pełnoziarnistych, nasion strączkowych, orzechów czy ryb. Nie bez znaczenia była także suplementacja witaminą D, która została ustalona na podstawie wyników badań. Była na poziomie 4000 IU/dobę.

O aktywność fizyczną pacjentki byłam spokojna. Pani Renata miała rozpisany plan treningów. Przygotowywała się do biegu Piastów, w którym od kilku lat staruje. Ważnym elementem zmian jej dotychczasowego stylu życia Pani Renaty było też dbanie o odpowiednią regenerację, jak również minimalizowanie negatywnych emocji.

Pani Renata realizując swój plan miała chwile słabości, których pokonywaniem zajmowałyśmy się podczas naszych comiesięcznych spotkaniach. Dotyczyły szczególnie lodów, których jest wielbicielką. Najważniejszym elementem naszej współpracy było to, że pacjentka nauczyła się dokonywać właściwych wyborów żywieniowych. Przejęła kontrolę nad tym, co je. A nagrodą było to, że uniknęła cukrzycy typu 2 – „moje cukry unormowały się na poziomie 80 na czczo”. Nie wspominając o sukcesie sportowym, jakim było poprawienie wyniku w stosunku do roku u biegłego.

Jak uniknąć cukrzycy – podsumowanie

Nieleczony stan przedcukrzycowy może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2, która z kolei może prowadzić do wielu problemów zdrowotnych – od zawału serca i udaru mózgu po utratę wzroku, problemy z nerkami czy infekcje. Ale wprowadzenie zdrowej, zbilansowanej diety, odpowiedniej aktywność fizyczna (co najmniej 150 min. w tygodniu), właściwej regeneracji organizmu (7-8 godz. snu) i obniżenie poziomu stresu zmniejszają ryzyko rozwoju tej choroby.

Jeżeli masz trudności w opracowaniu strategii uniknięcia cukrzycy typu 2, napisz do mnie. Mam duże doświadczenie w jej opracowaniu, mój program „Od diety do zdrowego życia” uchronił wielu moich pacjentów przed rozwojem tej choroby. Pomogę też Tobie!

Bibliografia:

1. Alibasic E., Ramic E., Alic A.: Prevention of diabetes in family medicine, Mater Socuomed. 2013; 25(2): 8-82.
2. Knowler W. C., Barret-Connor E., Fowler S.E. i wsp., Diabetes Prevention Program Research Group: Reduction in the incidence of type 2 diabetes with lifestyle intervention or metformin, N. Eng. J. Med. 2002; 346(6): 393-403.
3. Lean M.E.J., Leslie W.S., Barnes A. C. i wsp.: Durability of a primary care-led weight-management intervention for remission of type 2 diabetes: 2-year results of the DiRECT open-label, cluster-randomised trial, Lancet Diabetes Endocrinol. 2019; 7(5): 344-355.
4. Małecki T.: Otyłość – insulinooporność – cukrzyca typu 2, Pol. 2006; 64: 10 (supl. 6): 561–566.
5. Ostrowska L., Orywal K., Stefańska E.: Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2018.
6. Panasiuk A., Kowalinska J.: Mikrobiota przewodu pokarmowego, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019.
7. Senechal M., Slaghart J., Bharti N., Bouchard A.R.: Independent and combined effect of diet and exercise in adults with prediabetes, Diabetes Metab. Sybdr. Obes. 2014; 7: 521-529.
8. Taheri S., Zaghloul H., Chagoury O. i wsp.: Effect of intensive lifestyle intervention on bodyweight and glycaemia in early type 2 diabetes (DIADEM-I): an open-label, parallel-group, randomised controlled trial, Lancet Diabetes Endocrinol. 2020; 8(6): 477-489.
9. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2018, Diabetologia Praktyczna 2018; 4(1): 1-94.
10. Zawada A., Stróżyk: Żywienie w cukrzycy [w] Dietetyka Kliniczna red. nauk. M. Grzymisławski, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2019, s. 267-338.