Migrena – jaki ma związek z jelitami?

Badania ostatnich lat pokazują, że migrena związana jest z niektórymi zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi, takimi jak infekcja Helicobacter pylori, zespół jelita drażliwego i celiakia. W tym artykule wyjaśnię Ci, jaki jest związek pomiędzy migreną a jelitami. Dowiesz się, co możesz zrobić, aby zadbać o relację jelito-mózg i zminimalizować częstotliwość napadów migrenowych.

Co to jest migrena?

To przewlekła choroba neurologiczna, z którą zmaga się około 14% ludzi na świeci, w tym 4 miliony Polaków. Do dziś nie udało się jednoznacznie ustalić, jakie są jej przyczyny, a lista czynników, które ją wyzwalają, jest długa. Wśród nich są m.in. miesiączka, doustne środki antykoncepcyjne, zapachy, zmiany pogody, niedosypianie lub nadmiernie długi sen, stres, niektóre pokarmy, a także nieprawidłowa łączność na linii jelito-mózg. Więcej informacji na temat przyczyn i wyzwalaczy migreny znajdziesz w artykule: „Migrena – w poszukiwaniu jej tajemnicy?”

Oś mózg-jelita – co to jest?

Przez wiele lat nasz mózg był traktowany jako nadrzędny organ, który nadzoruje pracę innych narządów, układów oraz nasze zachowanie. Sądzono, że to ośrodkowy układ nerwowy reguluje funkcje jelit, takie jak trawienie, wchłanianie oraz wpływa na ich motorykę. Dopiero doniesienia naukowe ostatnich lat pozwoliły zmienić postrzeganie relacji pomiędzy tymi układami. Przeczą one jednokierunkowemu wpływowi mózgu na układ pokarmowy. Aktualnie uważa się, że jest to oś mózg-jelita jest dwukierunkowa, a kluczową rolę w tej komunikacja odgrywa mikrobiota jelitowa. Zapewnia ona bowiem zdrowie zarówno układu trawiennego, jaki i naszego mózgu. Tak więc oś jelitowo-mózgowa będzie systemem wielokierunkowych powiązań mikrobioty – jelit – mózgu.

Dysfunkcja osi mózg-jelita jest powiązana z wieloma zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak stwardnienie rozsiane, zaburzenia nastroju i lęku, choroba Alzheimera, choroba Parkinsona i migrena.

O tym, jaki jest związek mikrobioty jelitowej z układem odpornościowym możesz dowiedzieć się z mojego e-booka: „Jak wzmocnić odporność i chronić się przed infekcjami”.

Mikrobiota jelitowa – co to jest?

Mikrobiota jelitowa to ogromna społeczność mikroorganizmów zasiedlających nasz organizm. W jej skład wchodzą głównie bakterie (w tym patogenne), a także grzyby, wirusy, pierwotniaki i archeony. Liczba jej genów przewyższa 150-krotnie liczbę naszych genów, co, jak się domyślasz, nie jest bez znaczenia dla prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, w tym układu nerwowego.

Najliczniejszy i najbardziej aktywny zespół miroorganizmów bytuje w jelicie grubym. Mikrobiota jelitowa odpowiada za wiele ważnych dla naszego organizmu funkcji, m.in. za rozkład i fermentację niestrawionych resztek pokarmowych, wytwarzanie witamin z grupy B, witaminy K, utrzymanie ciągłości nabłonka jelitowego, a także zapewnia sprawne działanie układu odpornościowego.

Zakłócenie realizacji tych zadań może mieć poważne konsekwencje nie tylko w postaci chorób układu pokarmowego, ale także neurologicznych. A ma to miejsce, kiedy relacja między naszym organizmem a mikrobiotą oraz pomiędzy poszczególnymi składnikami tej mikrobioty (nie tylko bakteriami) zostanie zaburzona. Stan taki określany jest dysbiozą, która powoduje rozszczelnienie bariery jelitowej i prowadzi do rozwoju jelita przesiąkliwego.

Wśród najczęstszych przyczyn dysbiozy wymienia się antybiotykoterapię, niewłaściwą dietę, a także przewlekły stres (jeden z wyzwalaczy migreny) i nadużywanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), wśród których najsłynniejszy jest Ibufen (ibuprofen). Jest on bardzo często stosowany do łagodzenia bólu migrenowego choć ja wolałam Apap.

Jeśli jesteś zainteresowany dodatkowymi informacjami na temat roli mikrobioty w naszym organizmie i czynnikami, które mogą ją zaburzać zapraszam Cię do lektury artykułu: „Między nami już nie jest tak, jak dawniej, czyli jaki wpływ na odporność mają jelita”.

Oś mózg-jelita a migrena

Jest wiele teorii opisujących mechanizm powstawiania tej choroby, w tym zapalna (cytokinowa) czy biochemiczna (związana z metabolizmem serotoniny). Jednak żadna z nich nie wyjaśnia do końca skomplikowanych zjawisk, które zachodzą w napadzie migrenowym.

Ostatnio wielu badaczy łączy migrenę z zaburzeniami osi jelito-mózgowej. Uważa się, że na zależność migrena oś mózg-jelita ma wpływ wiele czynników, takich jak cytokiny prozapalne, skład mikrobioty jelitowej, neuropeptydy, hormony stresu i składniki odżywcze.

Stan zapalny, migrena i mikrobiota jelitowa

Stan zapalny jest naturalnym sposobem ochrony organizmu przed uszkodzeniem jego tkanek przez różne czynniki (np. bakterie, wirusy, pasożyty, oparzenie, uraz mechaniczny). W momencie rozpoznania zagrożenia przez układ odpornościowy dochodzi do zwiększonej produkcji białych krwinek (leukocytów), komórek odpornościowych i substancji zwanych cytokinami. Ich celem, jak się domyślasz, będzie usunięcie przyczyny stanu zapalnego i naprawienie szkód wyrządzonych przez te czynniki.

Ogromne zadanie spoczywa zatem na układzie odpornościowym, a szczególnie tej części, która jest związana z układem pokarmowym – na jelitach. Tam bowiem znajduje się aż 70% komórek odpornościowych. Ale bez pożytecznych bakterii układ odpornościowy nie będzie sprawnie działał.

Zaobserwowano, że cytokiny prozapalne, takie jak interleukina-1β (IL-1β), IL-6, IL-8 i czynnik martwicy nowotworowej α (TNF-α), zaangażowane w powstawanie bólu brzucha, mają też swój udział w bólu migrenowym. Ich stężenie podczas napadów migreny jest zwiększone.

Mikrobiota a migrena

 Już wiesz, że niedobór pożytecznych bakterii w jelitach może prowadzić do dysbiozy jelitowej. Przerost szkodliwych bakterii jeszcze bardziej będzie ją nasilał. Zaawansowana dysbioza z kolei może powodować wiele zaburzeń żołądkowo-jelitowych, w tym zespół jelita drażliwego. Obserwuje się, że coraz większa ich liczba jest powiązana z występowaniem migreny, co sugeruje, że mikrobiota jelitowa może odgrywać kluczową rolę w migrenie poprzez oś jelito-mózg. Jedno z badań ujawnia, że osoby z zespołem jelita drażliwego, które dodatkowo borykają się z migreną, mają większą dysbiozę w porównaniu do osób z zespołem jelita drażliwego bez migreny.

Dysbioza i zespół nieszczelnego jelita prowadzą do przenikania bakterii oraz ich metabolitów, w tym lipopolisacharydów (ang. lipopolysaccharide, LPS) do krwi. Jest to składnik ściany komórkowej bakterii Gram-ujemnych, które wchodzą w skład naszej mikrobioty jelitowej. Ma on działanie prozapalne i może uwrażliwić receptory bólu w nerwie trójdzielnym. A on z kolei jest odpowiedzialny za pojawienie się migreny.

Oprócz tego do krwiobiegu mogą dostawać się też cząstki pokarmowe, prowadząc do nadwrażliwości pokarmowych IgG-zależnych. Nasz układ odpornościowy w odpowiedzi na kontakt z danym białkiem pokarmowym produkuje nadmierne ilości cytokin prozapalnych, które będą powodowały rozwój przewlekłego stanu zapalnego o niskim natężeniu i zwiększonego ryzyka występowania migren, a także innych chorób.

Z drugiej strony dysbioza jelitowa i zwiększona przepuszczalność jelit mogą prowadzić do aktywacji osi stresu – oś podwzgórze-przysadka-nadnercze (ang. hypothalamic-pituitary-adrenal axis, HPA) poprzez uwalnianie cytokin prozapalnych, takich jakich IL-1β i TNF-α. W końcu sam stres może być źródłem stanu zapalnego, ponieważ prowadzi do dysbiozy i nieszczelności jelita. Stoi za tym m.in. hormon stresu – kortyzol, którego wydzielanie jest regulowane przez wspomnianą oś HPA.

Jak zadbać o mikrobiotę jelitową?

Odpowiedź na pytanie jak dbać o mikrobiotę jelitową jest prosta. Dobrze ją nakarm. Udowodniono, że najlepiej sprawdza się dieta śródziemnomorska. Opiera się ona na elementach tradycyjnego sposobu odżywiania mieszkańców krajów śródziemnomorskich. Musisz jednak wiedzieć, że dieta śródziemnomorska to nie tylko skład posiłków, ale też styl życia, obejmujący regularną aktywność fizyczną, odpowiedni odpoczynek oraz aktywność społeczną (spotkania podczas przygotowywania i dzielenia się posiłkami), a także zrównoważona i przyjazna dla środowiska produkcja żywności.

Dieta przyjazna mikrobiocie powinna zawierać:

1. Produkty zbożowe, takie jak chleb z pełnego ziarna, kasze, makaron.
2. Owoce i warzywa o różnych kolorach.
3. Produkty mleczne, najlepiej jogurt niskotłuszczowy oraz inne fermentowane produkty mleczne.
4. Tłuszcze, których podstawowym źródłem powinna być oliwa uzupełniona o orzechy i nasiona.
5. Woda w ilości co najmniej 1,5 l/dobę. Na ogół do posiłków dozwolone jest w umiarkowanych ilościach wino lub inne fermentowane napoje alkoholowe.
6. Ryby, białe mięso i jajka (jako główne źródło białka), choć preferowanym źródłem białka powinno być białko roślinne (rośliny strączkowe). Mięso czerwone i jego przetwory w diecie śródziemnomorskiej są spożywane rzadziej i w mniejszych ilościach w porównaniu do tradycyjnej polskiej diety.
7. Przyprawy (oregano, rozmaryn) jako źródło składników przeciwzapalnych.

W tym planie żywieniowym musisz zminimalizować spożycie prozapalnych składników pokarmowych, takich jak izomery trans kwasów tłuszczowych (obecne np. w margarynach, wyrobach cukierniczych), nasycone kwasy tłuszczowe (obecne np. w mięsie czerwonym, maśle) oraz cukry proste. Uważaj także na żywieniowe wyzwalacze migreny, o których możesz przeczytać w moim bezpłatnym e-booku: „Koniec z migreną – jak pokonać Lady Migrenę”, który będzie dostępny niebawem. Najlepiej je ustalić na podstawie obserwacji prowadząc dzienniczek żywieniowy.

Podsumowanie

Istnieje sporo naukowych dowodów na to, że to, jak działa oś mózg-jelita może mieć wpływ na migrenę. Za wyzwalaczy migreny lub ich pomocników można uznać m.in. niektóre mediatory stanu zapalnego, neuroprzekaźniki, skład mikrobioty jelitowej, hormony stresu i składniki odżywcze. Mam nadzieję, że okrycia te spowodują, że aspekt żywieniowy będzie odgrywał większą rolę w leczeniu migreny.

Jeśli cierpisz na migrenę albo po prostu chcesz cieszyć się jak najdłużej optymalnym zdrowiem mózgu, zadbaj o dietę, a także o umiarkowaną aktywność fizyczną. Możesz też napisać do mnie i umówić się na konsultację (link), podczas której zaplanujemy takie zmiany w Twoim dotychczasowym stylu, życia, które zminimalizują częstotliwość migrenowych napadów bólu głowy i pozwolą Ci dłużej cieszyć się zdrowiem.

Bibliografia:

1. Arzani M., Jahromi S.R., Ghorbani Z. i in.: Gut-brain axis and migraine: a comprehensive review, J. Headache Pain 2020; 21(1): 150.
2. Cámara-Lemarroy C.R., Rodriguez-Gutierrez R., Monreal-Robles R., Marfil-Rivera A.: Gastrointestinal disorders associated with migraine: A comprehensive review, World J. Gastroenterol. 2016; 22(36): 8149-60.
3. Chen J., Wang Q., Wang A., Zhanglin L.: Struktural and functional characterization of the gut microbiota in elderly women with migrena, Front. Cell Infect. Microbiol. 2019; 9: 470.
4. Dinan T.G., Cryan J.F.: The microbiome-gut-brain-axis in health and disease, Gastroenterol. Clin. North Am. 2017; 46(1): 77-89.
5. Mohajeri M.H., Brummer R.J.M., Rastall R.A. i in.: The role of the microbiome for human health: from basic science to clinical applications, Eur. J. Nutr. 2018; 57(1): 1-14.
6. Wierzchanowska W.M., Iwanicki T.: Rola mikrobiomu jelitowego w funkcjonowaniu układu nerwowego, Kosmos Problemy Nauk Biologicznych 2020; 69 (2): 301-311.
7. Żakowicz J., Bramorska A., Zarzycka W. i in.: Wpływ mikrobioty jelitowej na mózg, funkcje poznawcze i emocje, Kosmos Problemy Nauk Biologicznych, 2020; 69(1): 45-58.
8. Pozostałe pozycje są dostępne u autorki artykułu.