Migrena – w poszukiwaniu jej tajemnicy

Czy pamiętasz bohaterkę „Nad Niemnem”, Elżbietę Korczyńską, która cierpiała na migrenę? Długotrwały ból głowy dręczył również Poncjusza Piłata w słynnej powieści „Mistrz i Małgorzata” Bułhakowa. Migrena to najczęstsza choroba neurologiczna, z którą boryka się co najmniej 10-15% ludzi na świecie. Nie dziwne więc, że wzmianki o niej pojawiają się także w literaturze pięknej. Opisywali ją już medycy antyczni, a mimo to do dziś jest tajemnicą. Jest to dolegliwość dziedziczna. W przypadku dziedziczenia po ojcu objawy są cięższe. Prawidłowe jej rozpoznanie jest bardzo istotne przy wyborze odpowiedniej terapii. Jednak liczyć się trzeba z tym, że walka z migreną będzie trwała całe życie. Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu „Śmierć inteligenta” tak w humorystyczny sposób wspominał o braku ucieczki od tej choroby:

A teraz co? Teraz się martwi,
A może klasztor? Może do partii?
Lecz tu czy tam – migrena.

Co to jest migrena?

Migrena jest chorobą neurologiczną, która charakteryzuje się występowaniem napadowego, przeważnie pulsującego bólu głowy, nasilającego się pod wpływem codziennej aktywności fizycznej, połączonego z nudnościami i wymiotami, fotofobią i fonofobią. Ból migrenowy najczęściej obejmuje prawą bądź lewą stronę głowy, na przemian w kolejnych napadach. W wielu przypadkach napady migreny pojawiają się w ciągu całego życia, zazwyczaj kilka razy (nawet 8) w ciągu miesiąca. Częstość napadów i czas ich trwania jest różny u poszczególnych chorych. U niektórych pacjentów migrenowy ból głowy poprzedza aura, najczęściej wzrokowa w postaci migocącego mroczka w polu widzenia. Kobiety trzy razy częściej chorują na migrenę niż mężczyźni. Dolegliwości rozpoczynają się zwykle przed 30-35 rokiem życia, a najczęściej w okresie dzieciństwa i dojrzewania. U około połowy dzieci migrena mija bezpowrotnie, natomiast część pacjentów cierpi na nią do końca życia z krótkimi okresami remisji, np. w czasie ciąży.

Rodzaje migreny

Istnieją dwie główne postacie migreny:

• migrena bez aury – od początku pojawia się narastający ból głowy, który trwa od 4 do 72 godzin (90% przypadków). Część z pacjentów na kilka godzin przed jego wystąpieniem odczuwa różne dolegliwości, które są określone jako objawy zwiastunowe, czyli zapowiadające. Nie należy ich mylić z aurą (która jest opisana dalej). Mogą to być m.in.: zmiana nastroju, senność, apatia, utrata apetytu, nadmierny apetyt, drażliwość czy zaburzenia snu. Ból głowy jest zlokalizowany w okolicy skroniowo-oczodołowej. Towarzyszą mu nudności i/lub wymioty (niekiedy tylko wstręt do jedzenia), jak również światłowstręt (fotofobia), złe znoszenie hałasu (fonofobia) i zapachów (osmofobia), a także nasilanie się bólu pod wpływem codziennej aktywności fizycznej, takiej jak np. wchodzenie po schodach. Mogą pojawić się też inne dolegliwości (np. zawroty głowy, dreszcze, poty, kołatanie serca czy suchość w ustach).
• migrena z aurą (klasyczna, oczna) – napad bólu jest poprzedzony wspomnianą już aurą, która wyprzedza fazę bólową i trwa od kilku do kilkunastu minut (nie dłużej niż 60 min.). Faza bólowa i inne parametry kliniczne migreny z aurą (czas trwania, objawy towarzyszące, itp.) są podobne jak w napadach bez aury.

W około 10% przypadków obie formy mogą występować naprzemiennie u jednej osoby.

Oprócz typowych odmian migreny występują także rzadsze jej odmiany. Wśród nich można wyróżnić np. migrenę miesiączkową charakteryzującą się tym, że napady występują wyłącznie w cyklu miesiączkowym, migrenę psychiczną, w której bólowi towarzyszą różne zaburzenia psychiczne (pobudzenie, lęk, omamy, dezorientacja) trwające do kilkunastu godzin czy też migrenę brzuszną, gdzie obok napadów bólu głowy występują napadowe bóle brzucha połączone z nudnościami, wymiotami, zblednięciem, zwolnieniem tętna.

Wyróżnia się pięć faz napadu migrenowego bólu głowy: fazę zwiastunów, aurę, fazę bólu głowy, fazę ustępowania bólu i fazę ponapadową. Jednak nie zawsze wszystkie fazy występują w trakcie napadu, a także (z wyjątkiem aury) nie można wyraźnie określić granic między poszczególnymi stadiami. Większość pacjentów (59-63%) doświadcza fazy zwiastunów i jest w stanie przewidzieć napad bólu kilka godzin lub dni przed jego wystąpieniem.

Powikłania w migrenie występują bardzo rzadko i obejmują stan migrenowy (tzn. ból migrenowy o znacznym nasileniu utrzymujący się dłużej niż 72 godziny) oraz migrenowy udar mózgu, gdy objawy neurologiczne występujące jako aura migrenowa (m.in. zaburzenia widzenia, zaburzenia czucia) utrzymują się ponad tydzień i spowodowane są ogniskiem niedokrwienia w mózgu.

Migrena – dlaczego się pojawia?

Przyczyny migreny nie są do końca wyjaśnione. Pewne jest jedynie to, że migrena ma uwarunkowania genetyczne. Pierwsza poparta naukowymi faktami teoria, wyjaśniająca przyczynę tej choroby, pojawiła się w latach 40-tych XX wieku. Według niej napad migrenowy rozpoczyna się od skurczu naczyń śródczaszkowych (czym tłumaczono objawy aury), natomiast w dalszej fazie dochodzi do rozszerzenia i zwiotczenia tych naczyń (tętniący ból), uwalniania substancji generujących ból i powstania w końcu obrzęku okołonaczyniowego. Późniejsze badania nie potwierdziły jednak tego prostego schematu, nie mniej stanowi on podstawę do kolejnych poszukiwań. Jedna z ostatnich koncepcji, przedstawiona w 2017 roku, mówi, że migrena to mechanizm obronny mózgu w walce ze stresem oksydacyjnym. Badania wykazały bowiem, że u osób cierpiących na migreny poziom stresu oksydacyjnego jest większy.

Stres oksydacyjny jest stanem zakłóconej równowagi pomiędzy wolnymi rodnikami a przeciwutleniaczami (antyoksydantami) w organizmie. Nadmiar wolnych rodników prowadzi z kolei do rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, w tym nowotworowych. O tym, co to są wolne rodniki, co jest ich źródłem i w jaki sposób się przed nimi bronić przeczytasz w jednym z kolejnych artykułów na moim blogu.

Kolejne badania ujawniły także, że zarówno otyłość, jak i niedowaga zwiększają ryzyko migreny. Zależność między nadwagą a nawrotowymi bólami głowy jest najsilniejsza w przypadku kobiet i młodych ludzi. Wiadomo też, że osoby z nadmierną masą ciała mają wyższy poziom stresu oksydacyjnego, co koresponduje z wcześniejszą teorią.

Należy przypuszczać, że kolejne lata przyniosą nam nowe fakty i poglądy na temat przyczyny migreny. W tym roku amerykańska Fundacja Badań Migreny zaprosiła badaczy z całego świata do udziału w projekcie, którego celem ma być zrozumienie roli hormonów w migrenie.

Jak rozpoznać migrenę?

Rozpoznanie migreny jest łatwe i opiera się prawie wyłącznie na zebranym przez lekarza rodzinnego wywiadzie. Obecnie w diagnostyce migreny wykorzystuje się też tomografię komputerową i rezonans magnetyczny, a wcześniej podstawowym badaniem był elekroencefalogram (EEG). Jednak, nawet jeśli objawy zgłaszane przez pacjenta są typowe, należy przeprowadzić badania wykluczające współistnienie innych chorób (badanie ogólnolekarskie, badanie neurologiczne) oraz podstawowe badania laboratoryjne takie jak: OB, morfologia krwi, AspAT, ALAT, cukier we krwi, ogólne badanie moczu. W diagnostyce i terapii migreny niezmiernie ważna jest samoobserwacja pacjenta, najlepiej w postaci prowadzonego dzienniczka. Pomaga to ustalić, czy napady są powodowane przez określone powtarzające się czynniki.

Co wywołuje migrenę?

Czynników wywołujących migrenę jest wiele, lecz pomimo to postaram się je zebrać i wymienić.

Wśród czynników hormonalnych wywołujących migrenę wymienia się miesiączkę, jajeczkowanie, doustne środki antykoncepcyjne, jak również leczenie hormonami żeńskimi (m.in. terapia zastępcza okresu przekwitania).

Kolejna grupa czynników prowokujących napady bólu migrenowego to czynniki fizyczne i środowiskowe, do których zalicza się najczęściej silny blask, zapachy (u mnie takim wyzwalaczem jest zapach farby olejnej lub gotującej się kiszonej kapusty), zmiany pogody (u mnie deszcz lub zbliżająca się burza, szczególnie wiosną) oraz przebywanie na dużych wysokościach.

Osoby borykające się z migreną powinny uważać na leki, takie jak nitrogliceryna, histamina, rezerpina, hydralazyna, ranitydyna czy estrogeny.

Za napadem migreny stoją też stres, stan odprężenia (weekend, wakacje), lęk, gniew, depresja, które znajdują się w grypie czynników psychicznych.

Ponadto niesprzyjające dla migreny są: niedosypianie lub nadmiernie długi sen oraz urazy głowy, wysiłek fizyczny, zmęczenie, jazda samochodem lub pociągiem, przybywanie na dużych wysokościach czy długotrwałe pozostawanie na czczo. Kilka razy zdarzyło mi się mieć dłuższe przerwy pomiędzy posiłkami. Kończyło to się oczywiście zawsze migreną. W celu jej uniknięcia nauczyłam się regularności w przyjmowaniu posiłków, jak również innych rzeczy, będziesz mógł przeczytać w tekście „Migrena – jak poskromiłam bestię.”

W przypadku migrenowców nie wolno zapominać również o właściwym odżywianiu. Co prawda, nie ma dla nich uzasadnionych naukowo diet, ale powinni obserwować, czy niektóre pokarmy nie prowokują u nich napadu bólu migrenowego i unikać ich w miarę możliwości. O wpływie diety na migrenę znajdziesz więcej informacji w artykule „Co jeść przy migrenie?”.

Czynniki wyzwalające napady migreny mogą się kumulować, a pacjenci chorujący na migrenę mają swój określony próg wystąpienia bólu. Z reguły atak występuje na skutek kumulacji kilku czynników wywołujących.

Podsumowanie

Czy w najbliższych latach tajemnica migreny zostanie rozwiązana? Naukowcy na całym świecie ścigają się w zawodach, których rezultatem ma być wynalezienie leku na tę chorobę. Ponieważ dokładne przyczyny migreny pozostają niejasne opracowanie nowych metod leczenia tej choroby jest ogromnie trudne Czasami pojawiają się sygnały, że odkryto coś nowego, jednak wciąż są to tylko rozwiązania doraźne, a całkowite wyleczenie migreny nadal pozostaje nieuchwytne.

Kończąc zacytuję jeszcze jeden fragment wiersza dotyczące migreny:

Czułam – przez Mózg przechodził Pogrzeb
Minuta po minucie
Kondukt szedł – szedł i deptał we mnie
Butami zdolność czucia.

(„Pogrzeb w moim mózgu”, E. Dickinson, tłum. S. Barańczak)

Tu obszerna bibliografia, z której korzystałam pisząc ten artykuł.